Клімук Таццяна Генадзьеўна

 КРЫНІЦЫ ПРЭЦЭДЭНТНЫХ ЭЛЕМЕНТАЎ
У ТЭКСТАХ ГАРАДСКІХ ГАЗЕТ Г. БРЭСТА

УА «Брэсцкі дзяржаўны ўніверсітэт імя А.С. Пушкіна»

Прэцэдэнтнасць – адна з актуальных, даволі распаўсюджаных з’яў у журналісцкім тэксце. Прэцэдэнтныя элементы з’яўляюцца яскравым сродкам стварэння выразнасці публіцыстычнага дыскурсу.

Вывучэннем прэцэдэнтных феноменаў займаліся многія даследчыкі, асабліва ў рускім мовазнаўстве. Так, пачаткоўцам на гэтым шляху быў Ю.М. Каравулаў, савецкі і расійскі мовазнаўца. Ён разглядаў прэцэдэнтную адзінку як самадастатковы для разумення тэкст, які з’яўляецца добра вядомым прадстаўніку той ці іншай нацыянальна-культурнай супольнасці і шматразова ўзнаўляецца ў мове ў сціслай форме праз сімвалы, прадстаўленыя ў выглядзе цытат, уласных імён, назваў твораў. Не менш увагі надзялялі з’яве прэцэдэнтнасці І.З. Захаранка, В.В. Красных, Д.Б. Гудкова, Д.В. Багаева і інш. Што да беларускага мовазнаўства, то праблема прэцэдэнтнасці разгледжана даволі слаба, тым больш на матэрыяле рэгіянальных выданняў. Мы ж у сваёй працы прааналізавалі крыніцы прэцэдэнтных тэкстаў некаторых друкаваных СМІ.

Эмпірычнай базай для нашага даследавання паслужылі матэрыялы гарадскіх выданняў “Вячэрні Брэст” (далей – ВБ) і “Брэсцкі кур’ер” (далей – БК) за 2015–2016 гады. Прэцэдэнтнасць разглядалася на аснове загалоўкаў тэкстаў, паколькі, па-першае, загаловачныя прэцэдэнтныя элементы не толькі прыцягваюць увагу чытача, інтрыгуюць, але і дапамагаюць перадаць пазіцыю аўтара, па-другое, прэцэдэнтныя тэксты найбольш прадстаўлены якраз у загалоўках публікацый. Даследаванне фактычнага матэрыялу паказала, што крыніцамі прэдэдэнтнасці ў брэсцкіх выданнях выступаюць самыя розныя з’явы. Найчасцей асновай для разглядаемай з’явы становяцца:

• фразеалагічныя адзінкі: “Полку народных прибыло” (ВБ, 12.02.16), “Жизнь с чистого листа” (ВБ, 17.04.15), “По самому краю” (ВБ, 25.03.15), “Во все колокола” (ВБ, 01.05.15), “Ни горячо, ни холодно” (БК, 02.03.16), “Яблоко раздора” (ВБ, 27.11.15), “Стоит копья ломать” (ВБ, 24.02.16), “Сматывать удочки” (ВБ, 17.02.16), “Поддали газу дачникам” (ВБ, 19.02.16), “Мал пятачок да дорог” (ВБ, 17.04.15), “На ноч глядя” (ВБ, 18.03.15), “Худо-бедно” (ВБ, 27.11.15) і інш.;

• прыказкі, прымаўкі, афарызмы: “От любви до ненависти” (ВБ, 03.04.15), “У природы нет плохой погоды? Как Брест справляется со “следами” циклонов Даниэлла и Эмма” (БК, 20.01.2016), “Мой дом – моя крепость” (ВБ, 25.11.15), “В тесноте, да не в обиде” (ВБ, 23.10.15), “Время и деньги” (ВБ, 23.10.15), “Status Quo” (ВБ, 17.02.16), “Не буди лихо, страусиха” (ВБ, 24.04.15), “За что боролись” (ВБ, 13.03.15) і інш.;

• песні, у прыватнасці, іх назвы ці цытаванне асобных тэкставых элементаў: “Гэта я з табой вечарую” (ВБ, 24.02.16), “Озеро надежды” (ВБ, 24.02.16), “Это было? Было!” (ВБ, 24.02.16), “Еще не вечер… 70-летие Николая Маршина отметили в БАТД показом спектакля «Вечер»” (БК, 02.03.16), “От Москвы до Эльбы” (ВБ, 24.04.15), “Весна, холода…” (ВБ, 24.04.15), “Фамильное древо Бреста. На перекрестках тех дорог…” (ВБ, 10.02.16), “«Песне» ты не скажешь «до свиданья»” (ВБ, 24.04.15), “Между прошлым и будущим” (ВБ, 27.03.15), “А дорога серою лентою вьётся” (ВБ, 23.10.2015), “Под крышей дома своего” (ВБ, 15.04.15), “Под управлением любви” (ВБ, 16.10.15), “Улыбнитесь, каскадёры” (ВБ, 25.11.15) і інш.;

• мастацкія творы: “Сбежали два товарища” (ВБ, 12.02.16), “Белые на чёрном” (ВБ, 12.02.16), “Вопрос, конечно, интересный” (ВБ, 12.02.16), “Кто смеется последним” (ВБ, 24.02.16), “Живые и мёртвые” (ВБ, 21.10.15), “5 лет спустя” (ВБ, 23.10.15), “Тенденция, однако” (ВБ, 12.02.16), “Былое и думы” (ВБ, 11.11.15), “Торг неуместен” (БК, 17.02.16), “Хождение… по кругу” (ВБ, 13.11.15), “Жених и невеста” (ВБ, 19.02.16);

• кіно- і мультфільмы: “С лёгким паром” (ВБ, 12.02.16), “Пришла и говорю” (ВБ, 19.02.16), “К бою готовы! Модный четверг» проверил брестчан на прочность” (БК, 20.02.16), “Высший пилотаж” (ВБ, 24.02.16), “Кто сказал ”гав”? Выставка собак прошла в Бресте” (БК, 17.10.15), “Ирония судьбы или “Ее новогоднее желание” (БК, 21.01.16).

У якасці крыніц прэцэдэнтных элементаў меней выкарыстоўваюцца:

• назвы тэлепередач: “Среда обитания” (ВБ, 27.01.16), “Шире круг” (ВБ, 16.10.15), “От первого лица. Жрачки и ржачки!” (БК, 10.02.16), “Из зала – сюда” (ВБ, 19.02.16), “«Кропка» отсчёта” (ВБ, 02.12.15), “Клёвое дело” (ВБ, 12.02.16) і інш.;

• маўленчаэтыкетныя формулы: “C добрым утром, тетя Хая! Вам посылка из Шанхая” (БК, 17.02.16), “На посошок” (ВБ, 18.11.15), “Честь имею” (ВБ, 25.11.15) і інш.;

• лозунгі: “Труд, война, молодёжь” (ВБ, 24.02.16), “Всё выше, и выше, и выше” (ВБ, 19.02.16), “Быстрее, выше, сильнее” (ВБ, 02.12.15), “Спасибо деду за победу” (ВБ, 17.04.15) і інш.;

Адзінкавымі прыкладамі крыніц прэцэдэнтнасці прадстаўлены ў брэсцкіх гарадскіх газетах:

• гістарычныя аб’екты, помнікі: “Из варяг в греки. Полесские реки могут связать Черное и Балтийское моря” (БК, 07.08.15);

• біблейскія тэксты: “Да будет газ” (ВБ, 01.05.15);

• назвы твораў жывапісу: “Возвращение блудного отца” (ВБ, 27.01.16);

• назвы камп’ютарных гульняў: “Враг не пройдет! Под таким девизом откроется новый модно-музейный четверг” (БК, 17.02.16);

• назвы творчых калектываў: “Машина времени” (ВБ, 15.04.15).

Такім чынам, праведзены аналіз паказаў на высокую частотнасць уключэння прэцэдэнтных тэкстаў у медыятэкст рэгіянальных выданняў “Вячэрні Брэст” і “Брэсцкі кур’ер”. Аднак пра актыўнасць гэтага сродку можна гаварыць толькі ў дачыненні да “Вячоркі”. У “Брэсцкім кур’еры” прэцэдэнтнасць у загалоўках вельмі рэдкая, прычым яна, як правіла, дапаўняецца загалоўкам-хедлайнам.

Даследаванне фактычнага матэрыялу сведчыць пра разнастайнасць крыніц прэцэдэнтнасці. Асноўнай базай прэцэдэнтнасці ў матэрыялах аналізуемых газет з’яўляюцца ўстойлівыя адзінкі, мастацкія творы, песні, кінаперадачы, фільмы. Журналісты брэсцкіх газет ужываюць прэцэдэнтныя канструкцыі, звязаныя з вядомымі для беларускай сацыяпрасторы з’явамі, што, як правіла, не выклікае ў чытача цяжкасцяў у разуменні. Трэба адзначыць, што прэцэдэнтныя тэксты актыўна выкарыстоўваюцца ў назвах рубрык і ў падзагалоўках публікацый.

1.  Емельянова, Е.А. Прецедентные тексты в заголовках статей тобольских газет : структурно-семантический аспект // Рэжым доступу : http://www.scienceforum.ru/2013/128/203http://www.scienceforum.ru/2013/128/203 – Дата доступу : 05.01.16.

2.  Зелянко, С.В. Інтэртэкст у публіцыстычным маўленні / С.В. Зелянко ; навук. рэд. В.І. Іўчанкаў. – Мінск : БДУ, 2012. – 195 с.

3.  Іўчанкаў, В.І. Медыярыторыка : рытарычныя асновы журналістыкі, лінгвістыка публіцыстычнага тэксту, дыскурсны аналіз сродкаў масавай інфармацыі : курс лекцый / В.І. Іўчанкаў. – Мінск : Адукацыя і выхаванне, 2009. – 280 с.